هگمتانه، گروه گردشگری - زهرا ذوالفقاری: گرچه استان همدان دارای ظرفیت گردشگری مذهبی در حوزه‌های مختلف است، اما در سایه بی‌توجهی بخش دولتی و خصوصی همدان سهم بسیار ناچیزی را در این نوع از گردشگری دارد و این در‌حالی است که رونق گردشگری مذهبی در استان می‌تواند در اشتغال زایی و ایجاد ارزش افزوده مؤثر باشد.
به گزارش خبرنگار هگمتانه، سفر همواره یکی از تفریحات جذاب برای بشر به شمار می‌رفته است و طرفداران بسیاری را در جای جای دنیا و از جمله ایران به خود اختصاص داده است، در گذشته مفهوم سفر فقط به معنی رفتن به جایی دیگر برای خوش‌گذرانی بود اما با پیشرفت جوامع و تبدیل شدن سفر و گردش به «صنعت گردشگری» مفاهیم کلی جای خود را به دسته‌بندی‌های مختلف داده‌اند که هرکدام تعریف خاصی از مسافرت را ارائه می‌دهند. «گردشگری مذهبی» یکی از زیر شاخه‌های صنعت گردشگری است و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این سفرها مختص مسلمانان نیست و پیروان ادیان دیگر نیز با توجه به اعتقادات مذهبی و آثار و بقایای دین خود، به سفرهای مذهبی می‌روند.
سفر زمینه آشنایی افراد را با فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف فراهم می‌کند اما گردشگری مذهبی از قرن‌ها پیش در سراسر دنیا وجود داشته و قدمت آن به قدمت فرهنگ دینی تمامی ادیان است، و گردشگری مذهبی به سفرهایی اطلاق می‌شود که اصلی‌ترین هدف آن‌ها تجربه‌ مذهبی است ممکن است گردشگران مذهبی بارها به مکانی مذهبی بروند و یک بار رفتن به آن مکان، آن‌ها را از سفرهای مکرر باز نمی‌دارد و ‌می توان به این نکته اشاره کرد که «گردشگری مذهبی» را نمی‌توان با کلمه‌ «زیارت» جایگزین کرد. در گردشگری مذهبی هدف از سفر صرفا زیارت و انجام اعمال مذهبی نیست و طیف گسترده‌تری از سفرهای مذهبی را شامل می‌شود. برای مثال حضور در کنفرانس مذهبی، رویدادهای فرهنگی ـ مذهبی و اجرای کنسرت موسیقی مذهبی جزء گردشگری مذهبی محسوب می‌شوند، هر چند قصد اصلی گردشگر زیارت باشد.
اهمیت این نوع گردشگری تا جایی است که بسیاری از شرکت‌های مسافرتی با ارائه تور‌های زیارتی جهت بازدید از مکان‌های مقدس، توجه گردشگران مذهبی را به خود جلب و کسب درآمد می‌کنند.
همدان به عنوان یکی از پنج شهر گردشگری کشور از نظر گردشگری مذهبی نیز ظرفیت‌هایی دارد که تاکنون مهجور مانده است و توجه کافی به آن نشده است. وجود امامزادگان در جای جای نقاط استان و شهر همدان و آثار دیگر ادیان، آئین‌های مذهبی مختص همدان و سایر شهرستان‌ها در ایام تاسوعا و عاشورا استان همدان را یکی از استان‌های مستعد برای جذب گردشگر مذهبی می‌کند.
اما با وجود ظرفیت گردشگری مذهبی در همدان این نوع گردشگری در استان رونقی ندارد و توجهی به این نوع از گردشگری از سوی متولیان امر نشده است، جای خالی تورهای گردشگری مذهبی و یا بسته‌ای گردشگری مذهبی در آژانس‌های گردشگری همدان خالی است. از سویی دیگر در تبلیغات گردشگری همدان جای معرفی اماکن مذهبی استان خالی است و حتی در بروشورهایی که در ایام مسافرت همچون نوروز یا تابستان در اختیار گردشگران قرار می‌گیرد خبری از معرفی اماکن مذهبی همدان و جاذبه‌های آن نیست، این در حالی است که همدان دارای ظرفیت‌های غنی در این حوزه است.
از جمله ظرفیت‌های استان همدان در مورد امامزادگان می‌توان به امامزاده شاهزاده حسین واقع در ابتدای خیابان شهدا یکی از شاخص‌ترین امامزاده‌های شهر همدان اشاره کرد که با توجه به متن شجره‌نامه، امامزاده حسین‌بن‌علی‌النقی عموی بزرگوار امام زمان(عج) و فرزند بلافصل امام هادی(ع) است و بی‌تردید زیارتگاهی مناسب برای دوستداران حضرت قائم (عج) و منتظران واقعی ایشان به شمار می‌رود.
امامزاده‌ هادی بن علی(ع) معروف به فرزند علی نیز واقع در میدان آرامگاه باباطاهر یکی دیگر از زیارتگاه‌های شاخص شیعیان در شهر همدان به شمار می‌رود، در زیارت‌نامه این امامزاده، نسب وی هادی فرزند امام سجاد (ع) معرفی شده است.
امامزاده عبدا...(ع) واقع در میدانی به همین نام، امامزاده یحیی واقع در بلوار شهید مدنی، امامزاده خضر در کوی خضر، امامزاده محسن واقع در دامنه الوند(امامزاده کوه) و زبیده خاتون از دیگر امامزاده‌های شاخص شهر همدان محسوب می‌شوند.
امامزاده اسماعیل(ع) فرزند بلافصل امام موسی بن جعفر(ع) در تویسرکان، امامزاده ابراهیم(ع) و امامزاده محمد(ع) در نهاوند و امام‌زاده عبدا...(ع) در ملایر نیز از دیگر امامزاده‌های شاخص استان همدان است که با توجه به ارادت خاص ایرانیان و شیعیان دیگر نقاط جهان به اهل‌بیت(ع) می‌توانند به‌عنوان زیارتگاه، گردشگران مذهبی را به سمت همدان سوق دهند.
مساجد تاریخی شهر همدان ازجمله مسجد جامع شهر، مسجد نظر بیک، مسجد آقاجانی بیک، مسجد پیغمبر، گنبد علویان (این بنا پیش‌تر به‌عنوان مسجد مورداستفاده مردم شهر قرار می‌گرفته) و نیز مکان‌های طبیعی مقدس ازجمله چشمه بهشت، چشمه ماهان و حوض نبی در دامنه‌های کوه الوند و سقاخانه آقاجانی بیک از دیگر جاذبه‌های مذهبی شهر همدان به شمار می‌آیند.
علاوه بر وفور جاذبه‌های مذهبی مسلمانان و به‌ویژه شیعیان در استان و شهر همدان و به دلیل قدمت طولانی و تاریخ غنی شهر همدان و نیز فرهنگ بالای مردمان این استان که زندگی پیروان سایر ادیان الهی را در موطن و در کنار خود برمی‌تابیدند جاذبه مذهبی ادیان الهی ازجمله مسیحیان، ارامنه، یهودیان، زرتشتیان در استان و شهر همدان به‌وفور قابل‌مشاهده است.
از جاذبه‌های مذهبی ادیان می‌توان به کلیساهای تاریخی گرگوریان استپان، آنجل، مریم مقدس، مقبره استر و مرد خای در مرکز شهر همدان، مقبره حبقوق نبی در تویسرکان از زیارتگاه‌های یهودیان و آتشکده‌های تاریخی از جاذبه‌های مذهبی زرتشتیان اشاره کرد.
تاکنون هیچ اقدام مناسبی در زمینه گردشگری مذهبی در همدان صورت نگرفته است
هریک از این جاذبه‌های مذهبی به‌نوبه خود می‌تواند ظرفیت بالقوه‌ای برای جذب گردشگران مذهبی دیگر ادیان از سراسر کشور باشد و با توجه به شهرت جهانی برخی از این جاذبه‌ها، جذب گردشگران خارجی را نیز برای استان و شهر همدان میسر کند، که متأسفانه تاکنون هیچ اقدام مناسبی در زمینه گردشگری مذهبی در همدان صورت نگرفته است و آنچه که انجام شده در حد جذب گردشگر مذهبی نبوده است.
نادری: استان همدان مزیت‌های بسیاری را در زمینه گردشگری دارد
یکی از فعالان عرصه گردشگری در همدان در گفتگو با خبرنگار هگمتانه اظهار کرد: گرچه استان همدان مزیت‌های بسیاری را در زمینه گردشگری دارد اما این نوع گردشگری در استان مهجور مانده است.
بهنام نادری اضافه کرد: در استان همدان علاوه بر وجود امامزادگان واجب التعظیم شیعیان، اماکن مذهبی سایر ادیان نیز وجود دارد که می‌تواند جاذبه‌ای برای جذب گردشگران به این استان باشد.
در استان همدان نقشه تور مذهبی نداریم
وی با بیان اینکه اماکن مذهبی استان همدان معرفی نشده‌اند، گفت: متأسفانه در استان همدان نقشه تور مذهبی نداریم حتی اگر در موتور‌های جستجو‌، آپارات و یا پلترفم‌هایی چون یوتیوپ جستجو شود نامی از امامزادگان استان همدان نشان نمی‌دهد.
نادری ادامه داد: حتی در تورهای گردشگری که در استان طراحی می‌شود نیز جای اماکن مذهبی خالی است و آژانس‌های مسافرتی در این خصوص توجیه نیستند.
در زمینه گردشگری مذهبی میراث فرهنگی و اوقاف باید به یک همکاری برسند
وی با بیان اینکه تعداد بالایی از اماکن مذهبی استان همدان به ثبت ملی رسیده است، گفت: در زمینه گردشگری مذهبی میراث فرهنگی و اوقاف باید به یک همکاری برسند در حالی که به نظر می‌رسد اوقاف و امور خیریه به این موضوع اعتقادی ندارد و از سوی دیگر میراث فرهنگی نیز به دلیل تعدد حوزه‌های گردشگری و کمبود نیروی انسانی نمی‌تواند در این زمینه ورود کند.
نادری با اشاره به اینکه در همدان راهنمای گردشگری مذهبی هم وجود ندارد، عنوان کرد: علی‌رغم تمام ظرفیت‌های گردشگری مذهبی در همدان همانند دره‌ ماوشان و مسیر منتهی به امامزاده محسن یا امامزاده هود، گردشگری مذهبی در این استان مسکوت مانده است.
وی تصریح کرد: به عنوان نمونه امامزاده عبدا... و موزه وقفی که در آن است یکی از ظرفیت‌های گردشگری همدان است اما زمانی که برای زیارت به امامزاده عبدا... می‌رویم تابلویی برای معرفی و هدایت افراد به سمت موزه وجود ندارد.
خاکسار: همدان دارای 38 اثر مذهبی ثبت شده
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان همدان هم در گفتگو با خبرنگار هگمتانه با بیان اینکه گردشگری وسیله‌ای است که افراد را با مذاهب و فرهنگ‌های متفاوت به یکدیگر پیوند می‌دهد و به آنها کمک می‌کند تا همدیگر را با وجود تنش‌ها و اختلافات سیاسی و اجتماعی، بهتر درک کنند، گفت: مذهب به عنوان یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های سفر شناخته شده است.
علی خاکسار افزود: امروزه گردشگری مذهبی و زیارتی به عنوان یکی از انواع گردشگری، جایگاه مهمی در جذب گردشگر دارد که اگر چه اهداف و ویژگی‌هایی متفاوت با سایر انواع گردشگری دارد اما می‌تواند به رونق گردشگری منطقه کمک کند و با ایجاد فضاهای تفریحی و رفاهی در محدوده این اماکن دینی، می‌توان مدت سفر گردشگران را بیشتر کرد.
وی با بیان اینکه گردشگری مذهبی یکی از رایج‌ترین اشکال جهانگردی در جهان است و پیروان ادیان مختلف از دیرباز سفرهای گوناگونی را به تمام نقاط جهان انجام می‌دهند، ادامه داد: گردشگری مذهبی از نمونه حوزه‌های اشتغال زا و سودآور به شمار می‌رود که به موازات آورده‌های اقتصادی آن، در تقویت روحیه معنوی زائران و فرهنگ دینی و مذهبی کشورهای هدف نیز بسیار مؤثر و تأثیرگذار است.
خاکسار با بیان اینکه شهر مکه یکی از کانون‌های گردشگری مذهبی جهان به شمار می‌رود که هر ساله میلیون‌ها نفر با هدف زیارت خانه خدا رهسپار این منطقه می‌شوند، عنوان کرد: در کشور ایران شهرهای قم و مشهد نمونه و تجلی گاهی از صفوف زائران ایرانی و خارجی محسوب می‌شود که هر یک ظرفیت و کانونی است که در کنار تقویت روحیه دینی و معنوی از جهت ارتقا ضریب اشتغال زایی بسیار مهم و حائز اهمیت به شمار می‌روند.
وی در پاسخ به اینکه گردشگری مذهبی در همدان معرفی نشده است و تبلیغاتی در این خصوص صورت نگرفته و زیر‌ساخت‌ها باید اجرایی شود، گفت: همدان به عنوان یکی از شهرهای تاریخی کشور دارای قابلیت‌های بی‌نظیری است که در حوزه‌های مختلف گردشگری می‌توان از آن بهره‌برداری کرد.
خاکسار ادامه داد: استان همدان دارای 38 اثر ثبت شده مذهبی است که در صورت برنامه‌ریزی درست می‌تواند جاذب خیل عظیمی از گردشگران به سمت استان باشد.
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه در همدان میراث تاریخی و معنوی برجسته‌ای وجود دارد که از دیرباز مورد توجه اقوام و گروه‌های مختلف بوده است، افزود: گردشگری مذهبی در استان همدان نیازمند برنامه‌ریزی هدفمند و ساماندهی بناهای مذهبی ثبت شده توسط میراث فرهنگی و اوقاف و امور خیریه است.
خاکسار با بیان اینکه منابع گردشگری مذهبی استان در تمام اقلام تبلیغاتی معرفی شده است، تصریح کرد: ایام محرم و صفر فرصت مناسبی برای معرفی اماکن مذهبی همدان است.
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان همدان بیان کرد: اقشار مختلف جامعه می‌توانند برای بهبود زیرساخت‌های گردشگری استان ورود پیدا کنند و در صورت داشتن طرح و ایده مناسب میراث فرهنگی از آنها حمایت می‌کند.
وی گفت: هر ساله مصادف با ایام محرم خیل عظیمی از گردشگران خارجی برای پوشش و بازدید از آئین‌های محلی و عاشورایی کشور به ایران مراجعت می‌کنند و می‌توانیم از این ظرفیت بزرگ برای معرفی بهتر دین اسلام و بزرگان این دین استفاده کنیم و مدیریت صحیح این رویداد بزرگ مذهبی و تاریخی به رشد صنعت گردشگری کشور و استان کمک می‌کند تا در کنار گردشگری میراثی و تفریحی، گردشگری دینی نیز رونق دوچندان بگیرد و سبب رشد این شاخه اصیل و ناب ایرانی- اسلامی فراهم شود.
ماه محرم ظرفیت بالایی برای رشد صنعت گردشگری دارد
خاکسار با بیان اینکه ماه محرم ظرفیت بالایی برای رشد صنعت گردشگری به ویژه در شاخه فرهنگی و مذهبی است، عنوان کرد: بدون شک برای گردشگران خارجی حاضر در مراسم عزاداری محرم سوالات متعددی در مورد علت عزاداری و چگونگی مراسم‌ آئینی پیش می‌آید و باید با پاسخ گویی صحیح و روان برای گردشگران موجبات رضایتمندی آنان از مراسم و سفر به ایران فراهم شود و هم به ایجاد نگرش مثبت در ذهن آنها کمک کند.
وی با بیان اینکه آئین‌های خاص معنوی استان باید به نشان تبدیل شوند، گفت: از مراسم مختلف عزاداری‌های استان مانند تعزیه رزن، سقایی پیرغلامان همدان، عاشورای محله جولان و عاشورای آورزمان ملایر می‌توان برای جذب گردشگر خارجی و داخلی استفاده کرد.
وی مسجد جامع هر شهر را نمود بارز گردشگری مذهبی معرفی کرد و گفت: همیشه تاریخ ملت بزرگ ایران به داشتن فرهنگ بالا نزد جهانیان شناخته می‌شد و همراهی دین اسلام با فرهنگ ایرانی بر غنای فرهنگ ایران افزوده است.
حجت الاسلام زین‌العابدینی: تأمین زیر‌ساخت‌های لازم برای جذب گردشگر مذهبی به همدان نیازمند همکاری متولیان امر
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان همدان نیز چندی پیش در گفتگویی با بیان اینکه گردشگری مذهبی یکی از رایج‌ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که اصلی‌ترین هدف آن درک تجربه‌ای مذهبی است، اظهار کرد: امروزه گردشگری مذهبی انگیزه‌ای برای سفر محسوب می‌شود که امامزادگان شاخص نیز در این راستا بی تأثیر نیستند.
حجت الاسلام رضا حاجی زین العابدینی با بیان اینکه گردشگری مذهبی صنعتی است که علاوه بر برخورداری از امکانات درآمد زایی، اشتغال زاست و اشاعه فرهنگ و حفظ و احیا امامزادگان و بقاع متبرک را به دنبال خواهد داشت، عنوان کرد: با توجه به اینکه کشور ایران و به ویژه استان همدان دارای بافت بومی و مذهبی است ضرورت توجه به گردشگری مذهبی در این منطقه احساس می‌شود.
وی با بیان اینکه بافت مذهبی، اعتقادات دینی و وجود اماکن مذهبی در همدان شرایط مناسبی را برای توجه به گردشگری مذهبی فراهم کرده است، ادامه داد: استان همدان دارای 255 بقعه متبرک و امامزاده بوده و در این زمینه از جایگاه ویژه‌ای در کشور برخوردار است.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان همدان همچنین با بیان اینکه در راستای منویات مقام معظم رهبری مبنی بر تبدیل بقاع متبرک و امامزادگان به قطب فرهنگی کشور اداره اوقاف و امور خیریه برنامه‌های متعدد فرهنگی را در ایام و به مناسب‌های مختلف برگزار می‌کند، اظهار کرد: هر ساله طرح آرامش بهاری از برنامه‌های ایام نوروز هم زمان با سراسر کشور در امامزادگان استان همدان نیز برگزار می‌شود.
وی یکی نیازهای اساسی تحقق منویات مقام معظم رهبری مبنی بر تبدیل بقاع متبرک به قطب فرهنگی را توجه به زیرساخت‌ها و نیازهای هر امامزاده و بقعه متبرک دانست و ابراز کرد: ایجاد راه‌های دسترسی به امامزادگان و بقاع متبرک همیشه از دغدغه‌های مجموعه اوقاف بوده چراکه راه‌های ارتباطی یکی از مسائل اصلی در پیشرفت هر جامعه چه از نظر اقتصادی و چه از نظر فرهنگی محسوب می‌شود.
زین‌العابدینی با بیان اینکه امامزادگان نقش بسیاری در رونق صنعت گردشگری منطقه دارند، ابراز کرد: سالانه تعداد زیادی از هموطنان از سراسر کشور به زیارت امامزادگان می‌آیند که با برنامه‌ریزی صحیح در این زمینه می‌توان به توسعه‌ این بخش مهم کمک کرد و شاهد توسعه‌ استان در بخش‌های دیگر نیز بود.
وی به راه‌اندازی موزه وقف در بارگاه امامزاده عبدا... اشاره و بیان کرد: بی شک تأمین زیر‌ساخت‌های لازم برای جذب گردشگر مذهبی به همدان بسیار مهم است که نیازمند همکاری متولیان امر است.